Đề xuất áp dụng thuế suất 20% trên phần lợi nhuận khi bán chứng khoán đang tạo ra nhiều tranh luận sôi nổi trong giới đầu tư. Nhiều nhà đầu tư cá nhân lo ngại quy định mới nếu được triển khai sẽ làm giảm đáng kể lợi nhuận thực tế, tác động tiêu cực đến tâm lý và chưa giải quyết được vấn đề lỗ lũy kế từ các năm trước.

Chị Hoài Thu (Hà Nội), nhà đầu tư có 3 năm kinh nghiệm giao dịch chứng khoán tại Việt Nam, chia sẻ: “Thị trường chứng khoán vốn đã đầy rủi ro, lại phải chịu nhiều loại thuế phí như phí giao dịch, thuế 0,1% trên giá trị bán kể cả khi lỗ, thuế 5% khi nhận cổ tức bằng tiền mặt. Nếu thêm thuế 20% trên lãi bán cổ phiếu, lợi nhuận của nhà đầu tư nhỏ lẻ như tôi sẽ bị bào mòn đáng kể”.

So sánh chính sách thuế quốc tế

Chuyên gia tư vấn tài chính cá nhân Nguyễn Kim Liên cho rằng cần tham khảo kinh nghiệm của các quốc gia có điều kiện tương đồng. Bà dẫn chứng, ba thị trường chứng khoán mới nổi ở Đông Nam Á gồm Indonesia, Philippines và Thái Lan – có GDP bình quân đầu người khoảng 4.000-5.000 USD/năm, tương tự Việt Nam – đều áp dụng mức thuế thấp hơn đề xuất mới.

Indonesia: Thuế chứng khoán được khấu trừ tại nguồn 0,1% đối với cổ phiếu niêm yết; cộng thêm 0,5% đối với cổ phiếu phát hành lần đầu ra công chúng cho nhà sáng lập.

Philippines: Thuế 0,6% cho cổ phiếu niêm yết và 15% với chứng khoán chưa niêm yết.

Thái Lan: Miễn thuế đối với cổ phiếu niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán Thái Lan và ASEAN Link, chỉ đánh thuế với các khoản thu nhập đầu tư khác.

Trong khi đó, các thị trường phát triển như Mỹ, Nhật Bản, Đức, Pháp áp dụng mức thuế 15-30% trên lợi nhuận ròng sau khi trừ chi phí, yêu cầu nhà đầu tư tự kê khai hàng năm. Một số quốc gia còn áp dụng thuế suất linh hoạt theo thời gian nắm giữ cổ phiếu để khuyến khích đầu tư dài hạn.

Chẳng hạn, tại Mỹ, thuế có thể lên tới 35% nhưng nhà đầu tư được miễn thuế nếu rút vốn từ quỹ hưu trí sau 60 tuổi. Ở Đài Loan (Trung Quốc), hợp đồng tương lai chỉ chịu thuế 0,002%, trong khi tại Ấn Độ là 0,01%.

Theo bà Liên, mức 20% chỉ phù hợp khi Việt Nam có thị trường vốn phát triển, thanh khoản cao và hệ sinh thái sản phẩm đa dạng. “Trước khi thay đổi cách tính thuế, Việt Nam cần hoàn thiện hạ tầng sản phẩm đầu tư để đảm bảo lợi ích cho cả nền kinh tế và nhà đầu tư”, bà khuyến nghị.

Khó khăn trong cách tính và kê khai thuế

Nếu áp dụng thuế 20% trên lợi nhuận, việc xác định giá mua và chi phí liên quan sẽ là thách thức lớn. Câu hỏi đặt ra là giá mua sẽ được tính theo từng lần khớp lệnh hay theo bình quân giá vốn, và xử lý ra sao khi giá cổ phiếu điều chỉnh sau khi chia cổ tức. Thực tế, ngay cả cách ghi nhận giá vốn trong danh mục của nhà đầu tư tại các công ty chứng khoán hiện nay vẫn chưa thống nhất.

Ngoài ra, cần quy định rõ các khoản chi phí hợp lệ được khấu trừ như phí giao dịch, lãi vay margin, phí dữ liệu thị trường hay chi phí nghiên cứu phân tích. Nếu không minh bạch, nhà đầu tư sẽ khó quyết toán chính xác.

Ông Nguyễn An Huy, Tổ trưởng Tổ tư vấn Tài chính cá nhân tại FIDT, cho rằng dự thảo hiện vẫn cho phép lựa chọn giữa đóng 0,1% giá trị bán hoặc 20% lợi nhuận ròng, nên sẽ không gây xáo trộn quá lớn vì phần đông nhà đầu tư vẫn chọn phương án 0,1%. Tuy nhiên, bà Liên lại lưu ý rằng quy định “không xác định được giá mua và chi phí” để được áp dụng mức 0,1% chưa có hướng dẫn chi tiết, dễ gây vướng mắc khi triển khai.

Bất cập về khoản lỗ lũy kế

Một trong những điểm gây tranh cãi lớn là quy định chưa cho phép bù trừ khoản lỗ lũy kế khi tính thuế. Theo Luật Thuế thu nhập cá nhân hiện hành, nếu nhà đầu tư năm thứ nhất và thứ hai lỗ tổng cộng 300 triệu, nhưng đến năm thứ ba lãi 100 triệu, họ vẫn phải nộp thuế 20 triệu. Điều này khiến nhà đầu tư vẫn chịu nghĩa vụ thuế dù thực tế chưa bù được khoản lỗ cũ.

Bà Liên nhận định: “Cách tính này không phản ánh đúng lợi nhuận thực và tạo cảm giác bất công, nhất là trong bối cảnh thị trường biến động mạnh”.

Ảnh hưởng đến lợi nhuận và tâm lý nhà đầu tư

Theo thống kê, giai đoạn 2009-2024, thị trường chứng khoán Việt Nam ghi nhận hiệu suất trung bình 9-12%/năm. Nếu áp thuế 20%, lợi nhuận thực tế chỉ còn khoảng 8-10%/năm, trong khi độ biến động trung bình lên tới 23%, tức rủi ro cao gấp gần 3 lần lợi nhuận kỳ vọng. Điều này làm kênh chứng khoán kém hấp dẫn so với các hình thức đầu tư khác.

Ngoài yếu tố lợi nhuận, tâm lý nhà đầu tư cũng dễ bị ảnh hưởng. Trong bối cảnh kiến thức tài chính phổ thông còn hạn chế và sản phẩm đầu tư chưa phong phú, việc tăng thuế suất có thể khiến dòng vốn rời bỏ thị trường chứng khoán, ảnh hưởng đến mục tiêu huy động vốn cho nền kinh tế.

Việc áp dụng thuế 20% trên lãi bán chứng khoán cần được cân nhắc kỹ lưỡng. Bài học từ các thị trường khác cho thấy mức thuế cao cần đi kèm cơ chế khấu trừ chi phí, bù trừ lỗ và hạ tầng đầu tư đa dạng. Nếu triển khai quá sớm khi thị trường Việt Nam chưa đủ điều kiện, chính sách này có thể gây tác động ngược, làm giảm tính hấp dẫn của chứng khoán và ảnh hưởng đến dòng vốn đầu tư.