Kinh tế tư nhân Việt Nam trước thách thức: Ngại lớn, xu hướng “mini hóa” gia tăng

Tại tọa đàm “Các giải pháp đột phá tháo gỡ các điểm nghẽn phát triển khu vực kinh tế tư nhân” do Đại học Kinh tế Quốc dân tổ chức ngày 15/8, GS.TS Ngô Thắng Lợi nhận định, khu vực kinh tế tư nhân đang có dấu hiệu giảm động lực tăng trưởng.

Dù vẫn dẫn đầu về số lượng doanh nghiệp, vốn và lao động, song lĩnh vực này đang xuất hiện hiện tượng doanh nghiệp không muốn mở rộng và thậm chí có xu hướng “mini hóa”.

Hiệu quả kinh doanh thấp, năng suất còn khoảng cách lớn

Theo GS Lợi, gần một nửa doanh nghiệp tư nhân thua lỗ hằng năm. Lợi nhuận trước thuế bình quân chỉ bằng:

• 0,52% so với doanh nghiệp Nhà nước
• 3,1% so với doanh nghiệp FDI

Năng suất lao động của khu vực tư nhân:

• Chỉ đạt 34% so với khu vực Nhà nước
• Khoảng 69% so với khu vực FDI

Ngoài ra, năng lực khoa học – công nghệ vẫn yếu, doanh nghiệp công nghệ cao chỉ chiếm 12,1%. Thu nhập của người lao động tư nhân thấp hơn đáng kể, chỉ bằng 57,1% khu vực Nhà nước và 80,5% khu vực FDI.

Nguyên nhân: Tư duy, thể chế và môi trường kinh doanh

GS Lợi cho rằng, nguyên nhân đến từ nhiều “điểm nghẽn”:

• Nhận thức chưa đầy đủ: Kinh tế tư nhân vẫn bị nhìn nhận như phép cộng các bộ phận rời rạc, chưa xác định rõ vai trò trong mối quan hệ với các khu vực kinh tế khác.
• Tâm lý e ngại: Sợ kinh tế tư nhân phát triển mạnh sẽ đi lệch định hướng xã hội chủ nghĩa.
• Chính sách chưa bao trùm: Thiếu môi trường cạnh tranh bình đẳng trong tiếp cận đất đai, vốn, cơ hội kinh doanh; tồn tại chênh lệch về thuế và thủ tục so với doanh nghiệp Nhà nước hoặc FDI.
• Liên kết yếu: Doanh nghiệp tư nhân cạnh tranh không lành mạnh, thiếu hợp tác với cộng đồng doanh nhân trong và ngoài nước.

Mục tiêu tăng trưởng và yêu cầu cải cách

Để đạt mục tiêu tăng trưởng GDP 8%, khu vực kinh tế tư nhân cần tăng trưởng 10,3%/năm. Sau năm 2025, để đạt tăng trưởng 2 con số, khu vực này phải tăng 11,5–12% trở lên.

Giải pháp đề xuất từ chuyên gia

1. Hoàn thiện mô hình phát triển bao trùm

Đảm bảo bình đẳng giữa các loại hình doanh nghiệp trong tiếp cận cơ hội kinh doanh và phân phối lợi nhuận.

Xây dựng chính sách hỗ trợ theo từng nhóm: doanh nghiệp lớn, SME, hộ kinh doanh.

Khuyến khích mở rộng quy mô thay vì thu hẹp.

2. Tăng cường liên kết trong và ngoài nước

Hoàn thiện mô hình hiệp hội doanh nghiệp, trao quyền điều hành cho những doanh nhân tâm huyết.

Chuyển đổi hiệp hội địa phương thành hiệp hội cấp vùng, giảm rào cản hành chính, lấy lợi ích kinh tế làm tiêu chuẩn liên kết.

Góc nhìn từ cộng đồng doanh nghiệp

TS Trần Văn Thế, Chủ tịch HĐQT Công ty InDel Petro, nhấn mạnh:

• Cải cách thủ tục hành chính cần thực chất, giảm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp.
• Nhà nước nên hỗ trợ tài chính cho sáng kiến liên kết, ưu đãi thuế cho doanh nghiệp lớn dẫn dắt SME, tạo cơ hội tham gia dự án đầu tư công và chuỗi cung ứng quốc gia.
• Ban hành chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ kỹ thuật, phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.
• Cho phép viên chức, tổ chức sở hữu tài sản trí tuệ góp vốn thành lập doanh nghiệp.

Khu vực kinh tế tư nhân đang ở ngã rẽ quan trọng: hoặc cải cách mạnh mẽ để bứt phá, hoặc tiếp tục đối mặt với tình trạng “hụt hơi” và mini hóa. Sự đồng hành của Nhà nước thông qua thể chế minh bạch, chính sách bao trùm và khuyến khích liên kết sẽ quyết định khả năng đạt mục tiêu tăng trưởng 2 con số trong giai đoạn tới.