Đánh thuế cổ tức bằng cổ phiếu ngay khi nhận: Nhà đầu tư chưa lãi đã phải đóng thuế

Một đề xuất đang gây tranh cãi trong Dự thảo sửa đổi Nghị định 126/2020/NĐ-CP là việc đánh thuế thu nhập cá nhân (TNCN) ngay khi cổ đông nhận cổ tức bằng cổ phiếu, dù họ chưa có thu nhập thực tế. Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã có văn bản góp ý gửi Bộ Tài chính, cho rằng quy định này thiếu hợp lý và có thể gây ra nhiều hệ lụy tiêu cực cho cả nhà đầu tư lẫn doanh nghiệp.

Cổ tức cổ phiếu không tạo thu nhập thực tế

Theo dự thảo sửa đổi, việc chia cổ tức bằng cổ phiếu sẽ bị khấu trừ thuế TNCN ngay tại thời điểm cổ đông nhận cổ phiếu, thay vì chỉ thu khi họ thực hiện chuyển nhượng. VCCI cho rằng cách đánh thuế này là vô lý về bản chất, bởi cổ phiếu thưởng không làm gia tăng tổng tài sản mà chỉ là điều chỉnh kỹ thuật trong cấu trúc vốn.

Ví dụ, một nhà đầu tư sở hữu 100.000 cổ phiếu giá 30.000 đồng/cp, khi được chia cổ tức 50.000 cổ phiếu (tỷ lệ 2:1), giá cổ phiếu giảm còn 20.000 đồng/cp. Tổng giá trị tài sản trước và sau khi chia vẫn là 3 tỷ đồng, không có thu nhập thực tế, nhưng người này vẫn phải đóng 25 triệu đồng tiền thuế.

Điều này gây áp lực tài chính và rủi ro thanh khoản cho nhà đầu tư, đặc biệt là nhà đầu tư cá nhân nhỏ lẻ. Ngoài ra, chính sách này còn làm giảm sức hấp dẫn của hình thức đầu tư dài hạn, vốn được khuyến khích trong nền kinh tế phát triển.

Tác động tiêu cực đến doanh nghiệp và nguồn lực tái đầu tư

Ở góc độ doanh nghiệp, VCCI cho rằng chia cổ tức bằng cổ phiếu là cách dung hòa giữa giữ vốn tái đầu tư và chia sẻ lợi nhuận với cổ đông. Việc buộc đánh thuế ngay khi chia sẽ khiến hình thức này mất ưu thế, từ đó làm giảm nguồn vốn giữ lại phục vụ sản xuất kinh doanh.

Thực tế, trong giai đoạn 2016–2024, thuế TNCN thực thu từ cổ tức bằng cổ phiếu chỉ đạt hơn 1.300 tỷ đồng, do đa số nhà đầu tư giữ cổ phiếu lâu dài. Nếu đánh thuế ngay khi chia, con số ước tính lên tới hơn 17.000 tỷ đồng – nhưng đây là dòng vốn đang nằm trong doanh nghiệp, góp phần vào tăng trưởng, việc làm và ngân sách nhà nước một cách gián tiếp và bền vững.

Chính sách thuế cần cân bằng giữa thu đủ và nuôi dưỡng nguồn thu

VCCI cho rằng mục tiêu của chính sách thuế không chỉ là thu đúng, thu đủ, mà còn cần khuyến khích đầu tư và nuôi dưỡng nguồn thu bền vững. Đánh thuế khi chưa phát sinh thu nhập thực sự có thể dẫn đến việc nhà đầu tư chuyển hướng sang cổ tức tiền mặt – dễ thu thuế hơn nhưng lại làm giảm khả năng mở rộng sản xuất của doanh nghiệp.

“Tại sao nhà đầu tư phải chấp nhận cổ phiếu nếu phải đóng thuế trước, trong khi cổ tức tiền mặt vừa có dòng tiền, vừa đủ để đóng thuế ngay?”, VCCI đặt câu hỏi.

Việc đánh thuế TNCN ngay khi chia cổ tức bằng cổ phiếu là một chính sách cần xem xét lại. Trong bối cảnh doanh nghiệp cần vốn để phục hồi sau đại dịch và phát triển dài hạn, ưu tiên tạo điều kiện giữ lại lợi nhuận và giảm áp lực tài chính cho cổ đông là điều cần thiết.